Zawód:Architekt - Checklista projektowania dostępnego

Głównym celem tego opracowania było stworzenie checklisty na podstawie wymogów Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. (z późniejszymi zmianami) w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (dalej: WT), a także skrótowe wskazanie źródeł normatywów i standardów, które pomogą nam osiągnąć wyższy poziom projektowania uniwersalnego.

Rozwiązania architektoniczne a prawo

Zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 4 ustawy Prawo budowlane obiekt budowlany oraz jego części należy projektować i budować w sposób określony w przepisach, w tym techniczno-budowlanych, oraz zgodnie z zasadami wiedzy technicznej, zapewniając niezbędne warunk do korzystania z obiektów użyteczności publicznej i mieszkaniowego budownictwa wielorodzinnego przez osoby niepełnosprawne, w tym osoby starsze. Ta ogólna reguła znajduje swoje uszczegółowienie w przepisach wykonawczych, zwłaszcza w WT.

Co istotne, Rozporządzenie Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z dnia 25 kwietnia 2012 r. w sprawie szczegółowego zakresu i formy projektu budowlanego wymaga (§ 11, ust. 2, pkt 5), aby projekt obiektu budowlanego użyteczności publicznej i budynku mieszkalnego wielorodzinnego zawierał w opisie: „sposób zapewnienia warunków niezbędnych do korzystania z tego obiektu przez osoby niepełnosprawne, w szczególności poruszające się na wózkach inwalidzkich”. Do przygotowania tej części opisu można wykorzystać poniższą checklistę.

Pozostałe przepisy

Warto zwrócić uwagę, że dla różnych typów obiektów należy zapewnić szczególne wymagania wynikające z odrębnych przepisów, np.:

W przypadku miejsc pracy jest to Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (z późniejszymi zmianami), § 48:

„Pracodawca zatrudniający pracowników niepełnosprawnych powinien zapewnić dostosowanie stanowisk pracy oraz dojść do nich – do potrzeb i możliwości tych pracowników, wynikających ze zmniejszonej sprawności”;

Dla domów opieki społecznej – Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 sierpnia 2012 r. w sprawie domów pomocy społecznej (z późniejszymi zmianami), § 6.1:

„Dom uznaje się za spełniający warunki, jeżeli:

1. w zakresie usług bytowych:

budynek i jego otoczenie nie mają barier architektonicznych,
budynek wielokondygnacyjny ma zainstalowaną windę dostosowaną do potrzeb osób niepełnosprawnych; w przypadku domów, o których mowa w art. 56 pkt 3–5 ustawy, zalecana jest winda dostosowana do potrzeb osób niepełnosprawnych,
budynek jest wyposażony w system przyzywowo-alarmowy i system alarmu przeciwpożarowego”;

Dla obiektów służby zdrowia – Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 26 marca 2019 r. w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać pomieszczenia i urządzenia podmiotu wykonującego działalność leczniczą. W rozporządzeniu tym wytyczne do projektowania uniwersalnego znajdują się m.in. w załącznikach.

Pozaprawne standardy dostępności

Oprócz spełnienia obligatoryjnych warunków dostępności wymaganych w obowiązującym prawie należy także zweryfikować, czy na terenie gminy nie obowiązują dodatkowe lokalne standardy dostępności² oraz czy inwestor nie posiada własnych, wewnętrznych regulacji dotyczących rozwiązań projektowych dla osób niepełnosprawnych³ lub obligatoryjnych unormowań europejskich⁴.

W zakresie zagospodarowania przestrzeni warto sprawdzić możliwości dojścia do projektowanych obiektów z otaczającego terenu, zwłaszcza z przystanków komunikacji pod względem rzędnych terenu, istnienia przeszkód, geometrii i pochylenia ciągów pieszych, obniżenia krawężników w miejscach przejść przez ulice czy materiałów posadzkowych. Powinno się rozważyć oznakowanie głównych ciągów pieszych liniami naprowadzającymi oraz polami uwagi (skrzyżowania, przeszkody).

W zakresie projektowania układu funkcjonalnego obiektów należy dbać o klarowny układ funkcji i komunikacji, umożliwiający niepełnosprawnemu użytkownikowi łatwą orientację. Warto zapewnić właściwe oznakowanie informacyjne, uwzględniając m.in. potrzeby osób niewidomych przez zastosowanie oznaczeń fakturalnych informacyjnych i sygnalizacyjnych oraz jednolitego systemu informacji. Tablice informacyjne oraz tabliczki z opisem przeznaczenia pomieszczeń powinny być umieszczone tak, aby były łatwo widoczne, uwzględniały informacje zapisane alfabetem Braille'a oraz miały font wielkości dostosowanej dla osób słabowidzących.

W zakresie wyposażenia należy zapewnić właściwe parametry ergonomiczne mebli (np. blaty szatni czy recepcji obniżone do wysokości 80 cm umożliwiające podjazd wózka).

W zakresie wyposażenia instalacyjnego warto zwrócić uwagę na wysokość montażu włączników światła, gniazd elektrycznych, czytników kontroli dostępu i dzwonków czy domofonów. Obsługę przez osoby poruszające się na wózkach umożliwia osprzęt umieszczony na wysokości 90–120 cm powyżej posadzki. W aulach i salach dydaktycznych powinno się stosować pętle indukcyjne, które poprawiają komfort słyszenia oraz jakość dźwięku osobie słabosłyszącej, korzystającej z aparatu słuchowego, zapewniają tym samym znacznie lepszą zrozumiałość mowy. Należy je projektować według normy PN-EN 60118-4 dotyczącej instalacji i działania pętli indukcyjnych.

Niezwykle istotnym aspektem jest zapewnienie bezpieczeństwa osób niepełnosprawnych w przypadku ewakuacji budynku. Właściciel lub zarządca obiektu zobowiązany jest opracować plan ewakuacji dla osób niepełnosprawnych. Należy też przeprowadzać praktyczne sprawdzenie jej warunków i organizacji z całego obiektu, w tym przećwiczyć ewakuację osób niepełnosprawnych przy pomocy osób przeszkolonych.

Poza tym warto uwzględnić standardy projektowania dla osób niepełnosprawnych, o których można przeczytać w literaturze przedmiotu, np.:

E. Kuryłowicz, Projektowanie uniwersalne. Uwarunkowania architektoniczne kształtowania otoczenia wybudowanego przyjaznego dla osób niepełnosprawnych, wyd. II, Stowarzyszenie Przyjaciół Integracji, 2005;
K. Kowalski, Projektowanie bez barier – wytyczne, Stowarzyszenie Przyjaciół Integracji, Warszawa 2010;
U. Rau ( Hrsg .), Barrierefrei Bauen fur die Zukunft, Bauwerk, 2008;
P. Meuser, Construction and Design Manual. Accessible architecture, DOM publishers, Berlin 2012;
J. Fischer, P. Meuser, Construction and Design Manual. Accessible architecture, Berlin 2009;
R. L. Null, K. F. Cherry, Universal Design. Creative Solutions for ADA Compliance, Professional Publications, Belmont, California, 1996;
Standardy dostępności budynków dla osób z niepełnosprawnościami uwzględniając koncepcję uniwersalnego projektowania – poradnik, Ministerstwo Infrastruktury i Budownictwa, Warszawa 2017.

Wszystkie opisane tu aspekty projektowania uniwersalnego nie wyczerpują tematu. Mają być tylko usystematyzowaną listą kontrolną dla wszystkich zabieganych, pomagającą zapewnić osobom niepełnosprawnym lepszą jakość życia.

PRZYPISY:

Przy projektowaniu można posłużyć się normą ISO 21542 Building construction – Accessibility and usability of the built environment (Konstrukcje budowlane – dostępność i używanie środowiska zabudowanego) – budowa oraz funkcjonowanie systemów przywoławczych w toaletach dla osób niepełnosprawnych opisane są w paragrafie 26.14. Również w niemieckiej normie DIN VDE 0834 2000-04 określono zasady budowy oraz funkcjonowania systemów przywoławczych. Norma ta nie obowiązuje w Polsce, jednak warto zapoznać się z jej zapisami.
Np. w Warszawie obowiązuje Zarządzenie nr 1682/2017 Prezydenta m.st. Warszawy z dnia 23 października 2017 r. w sprawie tworzenia na terenie miasta stołecznego Warszawy dostępnej przestrzeni, w tym infrastruktury dla pieszych ze szczególnym uwzględnieniem osób o ograniczonej mobilności i percepcji.
Przykładowo, PKP ma Wytyczne architektoniczne dla kolejowych obiektów obsługi podróżnych Ipi-1.
Np. dla europejskich kolei obowiązuje Rozporządzenie Komisji (UE) nr 1300/2014 z dnia 18 listopada 2014 r. w sprawie technicznych specyfikacji interoperacyjności odnoszących się do dostępności systemu kolei Unii dla osób niepełnosprawnych i osób o ograniczonej możliwości poruszania się.